Amerika, dünyanın en büyük ekonomisi olarak bilinir. Ancak tarih boyunca defalarca ekonomik krizlerle sarsıldı. Borsa çöküşleri, petrol krizleri, teknoloji balonları, finansal çöküşler ve pandemiler… Her biri hem Amerikan halkını hem de küresel piyasaları etkiledi.
Bu yazıda, ABD ekonomisini derinden etkileyen beş büyük krizi ve bıraktıkları dersleri ele alacağız. Her kriz, ekonominin kırılganlığını ve gücün geçiciliğini gözler önüne seriyor.
1929 — Büyük Buhran
Her şey 24 Ekim 1929'da başladı: 'Kara Perşembe.' Wall Street'te hisseler bir anda çakıldı. Milyonlarca Amerikalı, bir gecede servetini kaybetti. Bankalar battı, işsizlik yüzde 25'i buldu. İnsanlar ekmek kuyruklarına girdi, evler boşaldı.
Buhran, sadece bir borsa çöküşü değildi; Amerikan halkının 'rüya' inancını yerle bir eden ilk büyük uyanıştı.
1973 — Petrol Krizi
1973'te Arap-İsrail Savaşı'nın ardından OPEC ülkeleri ABD'ye petrol ambargosu uyguladı. Bir varil petrolün fiyatı dört katına çıkınca, Amerika benzin istasyonlarında kuyruklara mahkûm kaldı.
Ekonomi durdu, fiyatlar arttı, 'stagflasyon' kelimesi literatüre girdi. O günlerde Amerikan halkı ilk kez 'enerji bağımlılığının' ne kadar tehlikeli olabileceğini gördü.
2000 — Dot-com Balonu
90'ların sonunda internet yeni bir çağın habercisiydi. Her '.com' uzantılı şirket altın gibi parlıyordu. Ancak bu parıltı uzun sürmedi. 2000 yılında balon patladı, NASDAQ borsası iki yılda yüzde 75 değer kaybetti.
Yüzlerce teknoloji şirketi battı, yatırımcılar servetlerini kaybetti. Amerika o gün, dijital çağın büyüsünün arkasındaki tehlikeyi fark etti: 'Gerçek üretim olmadan büyüme, sadece bir yanılsama.'
2008 — Küresel Finans Krizi
2008'de ABD'deki mortgage (konut kredisi) piyasası çöktü. Lehman Brothers gibi dev bankalar battı. Kredi zinciri kırılınca ekonomi domino taşı gibi yıkıldı.
ABD hükümeti trilyon dolarlık kurtarma paketi açıkladı ama hasar büyüktü: milyonlar evini, işini, güvenini kaybetti.
Bu kriz sadece finans sistemini değil, 'sınırsız kâr' anlayışını da sorgulattı.
2020 — COVID-19 Ekonomik Daralması
Ve son büyük darbe...
Görünmeyen bir virüs, görünmemiş bir ekonomik çöküş getirdi. ABD ekonomisi 2020'nin ikinci çeyreğinde yüzde 31,4 küçüldü ve tarihin en sert daralması yaşandı.
İşsizlik %15'e çıktı, sokaklar sessizleşti, şirketler kapandı. Devlet 5 trilyon doları aşan yardım paketleriyle çöküşü durdurmaya çalıştı ama pandemi, sadece ekonomiyi değil, insanın direncini de test etti.
