İklim Krizi Ruh Sağlığını Nasıl Bozuyor? Eko-Anksiyete Nedir?

Haber bültenlerinde iklim krizini genellikle eriyen buzullar, kuruyan göller veya orman yangınlarıyla görüyoruz. Ancak bilim dünyası, küresel ısınmanın sadece coğrafyayı değil, insan zihnini de geri dönülemez biçimde değiştirdiği konusunda kırmızı alarm veriyor. Yayınlanan son raporlar ve literatürdeki akademik çalışmalar, yükselen sıcaklıkların ve çevre felaketlerinin, toplumda travma sonrası stres bozukluğundan (TSSB) depresyona, saldırganlıktan intihar eğilimine kadar geniş bir yelpazede ruh sağlığı krizine yol açtığını ortaya koyuyor.

Fiziksel dünyamızın sınırları zorlanırken, zihinsel sınırlarımız da aşınıyor. Artık psikoloji literatüründe, bundan 20 yıl önce adı bile duyulmamış yeni teşhisler ve kavramlar var.

Z Kuşağının Kronik Korkusu: Eko-Anksiyete (Eco-Anxiety)

Amerikan Psikoloji Derneği (APA), iklim değişikliğinin yarattığı bu yeni ruh halini 'çevresel kıyametle ilgili kronik korku' olarak tanımlıyor. Literatüre Eko-Anksiyete olarak giren bu durum, gündelik bir endişeden çok daha fazlasını ifade ediyor. Kişi, gezegenin geleceği konusunda o kadar yoğun bir çaresizlik ve korku hissediyor ki, uyku düzeni bozuluyor, iştahı kesiliyor ve geleceğe dair plan yapmaktan (örneğin çocuk sahibi olmaktan) vazgeçiyor.

The Lancet Planetary Health dergisinde yayınlanan ve 10 ülkeden 10 bin genci kapsayan devasa bir araştırma, gençlerin %45'inin iklim değişikliği nedeniyle günlük hayatlarını sürdürmekte zorlandığını gösterdi. Gençler, kendilerini 'ihanete uğramış' ve 'korunmasız' hissediyor. Bu durum, bir neslin gelecek kaygısını patolojik bir seviyeye taşıyor.

Evde Hissedilen Gurbet Acısı: Solastalji (Solastalgia)

İklim krizinin psikoloji literatürüne kazandırdığı en hüzünlü kavramlardan biri de Solastalji'dir. Avustralyalı çevre filozofu Glenn Albrecht tarafından türetilen bu terim, 'nostalji'nin tam tersi bir durumu ifade eder. Nostalji, kişinin evinden uzaktayken evine duyduğu özlemdir. Solastalji ise kişi hala evindeyken, yaşadığı çevrenin (iklim değişikliği, madencilik, kuraklık vb. nedeniyle) tanınmayacak hale gelmesi sonucu hissettiği derin yas ve gurbet hissidir.

Çocukluğunuzun geçtiği yeşil vadinin kurak bir çolağa dönüştüğünü veya yüzdüğünüz nehrin kuruduğunu gördüğünüzde hissettiğiniz o 'aidiyet kaybı' ve boşluk hissi, solastaljinin ta kendisidir. Bu durum, özellikle toprağa bağlı yaşayan çiftçiler ve yerli halklar arasında ciddi depresyon vakalarını tetiklemektedir.

Sıcaklık Arttıkça Beyin Kimyası Değişiyor

İşin en ürkütücü boyutu ise sıcaklığın doğrudan beyin üzerindeki nörobiyolojik etkisidir. Araştırmalar, hava sıcaklığındaki her 1 derecelik artışın, ruh sağlığı bozukluklarına bağlı hastane başvurularını artırdığını kanıtlamaktadır.

Saldırganlık ve Şiddet Sarmalı

Aşırı sıcaklar, vücuttaki stres hormonu (kortizol) ve adrenalin seviyesini yükseltirken, sakinleştirici etkisi olan serotonin üretimini baskılar. Bu kimyasal dengesizlik, insanların daha tahammülsüz, dürtüsel ve saldırgan olmasına neden olur. İstatistikler, sıcak hava dalgaları sırasında toplumsal şiddet olaylarının, cinayetlerin ve aile içi şiddetin belirgin şekilde arttığını göstermektedir.

İntihar Oranları ve Bilişsel Çöküş

Nature Climate Change dergisinde yayınlanan bir başka çalışma, aylık ortalama sıcaklıkların artmasıyla intihar oranları arasında doğrusal bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca aşırı sıcaklar, uyku kalitesini bozarak bilişsel fonksiyonları zayıflatmakta, karar verme mekanizmasını köreltmekte ve mevcut psikiyatrik rahatsızlıkları (bipolar bozukluk, şizofreni) alevlendirmektedir.

Uzmanlar, iklim mücadelesinin sadece 'gezegeni kurtarmak' değil, aynı zamanda 'akıl sağlığımızı korumak' için de hayati bir zorunluluk olduğunun altını çiziyor.