Geleceğin Yavaş Ölümü: Neden Artık Ütopyalar Değil, Sadece Distopyalar Yazabiliyoruz?

Bir an durup etrafınıza, izlediklerinize, dinlediklerinize bakın. Sinemada 30 yıl önceki filmlerin 'devam halkaları' veya 'yeniden çevrimleri' (remake) vizyonda. Müzik listelerinde, 80'lerin synthesizer tonlarını taklit eden 'yeni' şarkılar zirvede. Modada ise anne ve babalarımızın gençlik fotoğraflarındaki kıyafetleri giyiyoruz.

Sanki zaman akmıyor da, kendi etrafında dönen bozuk bir plak gibi aynı melodiye takılı kalmış durumda.

Mark Fisher, intiharından önce yazdığı o sarsıcı metinlerde buna 'geleceğin yavaşça iptali' diyordu. Ona göre 21. yüzyılın en büyük trajedisi, yeni bir kültür üretememesi değil; 'yenilik' fikrinin kendisini yitirmesidir.

Geçmişin Hayaletleri: 'Hauntoloji'

Derrida'nın ortaya attığı, Fisher'ın popüler kültüre uyarladığı bir kavram var: Hauntoloji (Musallatbilim). Kelime oyunuyla 'Ontoloji' (varlık bilimi) yerine 'Hauntology' (musallat olma bilimi) denmesi tesadüf değil.

Bu kavram, şimdiki zamanın, geçmişin hayaletleri tarafından işgal edilmesini anlatır. Bugün yaşadığımız kültür, tam olarak 'yaşayan' bir kültür değil; geçmişin bitmemiş, tamamlanmamış hayaletlerinin bugüne musallat olmasıdır.

Neden sürekli 80'lere ve 90'lara dönüyoruz? Çünkü gelecekten korkuyoruz. İklim krizi, savaşlar, ekonomik çöküşler... Gelecek artık bize 'uçan arabalar' ve 'ütopyalar' vaat etmiyor; sadece felaket senaryoları sunuyor. Bu korkutucu boşluktan kaçmak için de, bildiğimiz, güvenli ve tanıdık olan o 'eski güzel günlere' sığınıyoruz.

Nostalji Değil, Bellek Yitimi...

Bunu masum bir 'nostalji' zannetmeyin. Nostalji, geçmişi özlemektir. Bugün yaşadığımız şey ise, geçmişten başka bir zaman dilimini hayal edememe hastalığıdır.

Adorno, 'Kültür Endüstrisi'ni eleştirirken, sanatın metalaşmasından korkuyordu. Bugün durum daha vahim aslında zamanın kendisi metalaştı. Kapitalizm, risk alıp 'yeni' bir şey üretmek yerine (çünkü yeni olan risklidir, tutmayabilir), zaten tutmuş olanı tekrar tekrar önümüze koyuyor.

Tıpkı 'planlı eskitme' ile ömrü kısaltılan telefonlarımız gibi, kültürümüz de planlı bir kısırlığa mahkûm edildi. Eskiyi cilalayıp 'retro' etiketiyle satmak, yeni bir dünya hayal etmekten çok daha kârlı.

Gelecek Ne Zaman Geri Gelecek?

Mark Fisher, 'Kapitalist Gerçekçilik' kitabında şöyle der: 'Dünyanın sonunu hayal etmek, kapitalizmin sonunu hayal etmekten daha kolaydır.'

İşte kültürel tıkanıklığımızın sebebi bu. Başka bir dünyanın mümkün olduğuna dair inancımızı yitirdik. Bu yüzden bilim kurgu filmlerimiz bile artık 'yeni dünyalar' değil, sadece 'yıkılmış dünyalar' (distopyalar) anlatıyor.

Ancak bu karamsar tabloyu dağıtmanın yolu, o hayaletlerle yüzleşmekten geçiyor. Sürekli geçmişi taklit eden o konforlu döngüyü kırmak zorundayız. Çünkü 'gelecek', takvim yapraklarının kendiliğinden düşmesiyle gelen bir şey değildir. Gelecek, onu hayal etme cesareti gösterenlerin inşa ettiği bir şeydir.

Belki de artık remake filmleri izlemeyi bırakıp, kendi senaryomuzu yazmanın vakti gelmiştir, ne dersiniz?