Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Toplumda sıklıkla titizlik veya düzen merakı ile karıştırılan, ancak yaşayan bireyler için ciddi bir yaşam kalitesi kaybına neden olan Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), nörobiyolojik ve psikolojik temelleri olan kronik bir anksiyete bozukluğudur. Bilimsel araştırmalar, bu hastalığın basit bir 'kuruntu' olmadığını, beynin iletişim ağındaki kimyasal dengesizliklerden kaynaklanan karmaşık bir döngü olduğunu ortaya koymaktadır.

Dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen OKB, kişinin istem dışı, rahatsız edici düşüncelere (obsesyon) kapılması ve bu düşüncelerin yarattığı yoğun sıkıntıyı hafifletmek amacıyla tekrarlayıcı davranışlar (kompulsiyon) sergilemesi ile karakterizedir.

Obsesyon ve Kompulsiyon Döngüsü Nasıl İşler?

Hastalığın temel mekanizması, 'kuşku' ve 'kontrol' üzerine kuruludur. Klinik tablolarda bu süreç bir kısır döngü olarak tanımlanır.

Obsesyon (Takıntı): Kişinin zihnine davetsizce giren, engel olunamayan, benliğe yabancı ve yoğun anksiyete yaratan düşünce, dürtü veya görüntülerdir. Kirlenme korkusu, hata yapma endişesi, simetri gereksinimi veya zarar verme korkusu en yaygın örneklerdir.

Kompulsiyon (Zorlantı): Obsesyonların yarattığı yoğun kaygıyı azaltmak veya korkulan bir olayın gerçekleşmesini önlemek için yapılan, ritüel haline gelmiş davranışlar veya zihinsel eylemlerdir.

Örneğin; ellerinin kirlendiğini düşünen (obsesyon) bir kişinin, rahatlamak için ellerini belirli bir sayıda yıkaması (kompulsiyon) tipik bir döngüdür. Ancak bu rahatlama geçicidir ve döngü kısa süre sonra tekrar başlar.

Zihni Ele Geçiren Düşünceler: Yaygın Obsesyon Belirtileri

Obsesyonlar, kişinin isteği dışında zihnine giren, kontrol edilemeyen, yoğun kaygı ve sıkıntıya yol açan düşünce, dürtü veya imgelerdir. Hasta genellikle bu düşüncelerin mantıksız olduğunun farkındadır ancak onları zihninden uzaklaştırmayı başaramaz. Klinik gözlemlerde en sık karşılaşılan obsesyon belirtileri şu şekilde sıralanmaktadır:

• Hijyen ve Hastalık Endişesi: Yoğun kirlenme korkusu ve mikroplardan kaçınma isteği. Kişi, dokunduğu her yerden hastalık kapacağı endişesi taşır.
• Kusursuzluk İhtiyacı: Nesnelerin belirli bir düzende durması gerektiğine dair düzen ve simetri takıntısı.
• Zarar Görme Korkusu: Kendisinin ya da sevdiklerinin başına kötü bir şey geleceğine, zarar göreceğine dair temelsiz ve yoğun korkular.
• Temas Çekincesi: Başkalarının dokunduğu nesnelere dokunamama veya dokunduğunda yoğun iğrenme hissi.
• Güvenlik Kuşkusu: Kapı, pencere, ütü veya ocak gibi evdeki güvenlik unsurlarını açık bırakıp bırakmadığına dair sürekli şüphe duyma ve kontrol etme ihtiyacı.
• Zihinsel Tekrarlar: Bir duayı, kelimeyi veya anlamsız bir ifadeyi içten sürekli tekrarlama dürtüsü.

Kaygıyı Bastırma Çabası: Yaygın Kompulsiyon Belirtileri

Kompulsiyonlar, obsesif düşüncelerin yarattığı yoğun anksiyeteyi hafifletmek veya korkulan bir durumun gerçekleşmesini önlemek amacıyla yapılan, ritüel haline gelmiş davranışlardır. Bu eylemler yapılmadığında kişi aşırı huzursuzluk hisseder. Sık görülen kompulsiyon belirtileri şunlardır:

• Temizlik Ritüelleri: Deride tahrişe yol açacak düzeyde sürekli el yıkama, aşırı temizlik yapma veya sürekli duş alma isteği.
• Kontrol Mekanizması: Kapıların kilitli olduğunu, ocağın kapalı olduğunu tekrar tekrar, bazen belirli bir sayıya ulaşana kadar kontrol etme.
• Düzenleme Eylemleri: Bir nesneyi belirli bir sayıda yapma veya eşyaları katı bir düzen içinde, milimetrik olarak yerleştirme.
• Aritmetik Döngüler: Günlük aktiviteler sırasında plaka okuma, adım sayma veya belirli nesneleri sayma gibi sayma takıntısı.

Belirtiler Ne Zaman Hastalık Kabul Edilir?

Herkes zaman zaman evden çıkarken kapıyı kontrol edebilir veya temizliğe özen gösterebilir. Ancak bilimsel kriterlere göre, bu düşünce ve davranışların bir hastalık (OKB) olarak tanımlanabilmesi için; kişinin günde en az bir saatini alması, belirgin bir sıkıntıya yol açması ve günlük işlevselliği (iş, okul, ilişkiler) bozması gerekmektedir.

Erken teşhis, belirtilerin kronikleşmesini önlemede kritik bir role sahiptir. Obsesif düşüncelerin davranışa dönüşerek bir kısır döngü oluşturduğu durumlarda, psikiyatrik değerlendirme ve uygun tedavi planlaması hayati önem taşır.

Akademik çalışmalar, OKB'nin tek bir nedene bağlı olmadığını, biyolojik ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle ortaya çıktığını göstermektedir.

Beyin Kimyası ve Genetik Yatkınlık

Görüntüleme çalışmaları, OKB hastalarının beyinlerinin belirli bölgelerinde (özellikle orbitofrontal korteks ve bazal gangliya) aktivite farklılıkları olduğunu saptamıştır. Beyinde sinirsel iletimi sağlayan kimyasallardan biri olan serotonin seviyesindeki düşüklüğün, OKB gelişiminde kritik bir rol oynadığı bilinmektedir. Ayrıca, aile geçmişinde OKB veya başka anksiyete bozuklukları bulunan bireylerde, genetik yatkınlık nedeniyle hastalığın görülme riski daha yüksektir.

Çevresel Tetikleyiciler

Çocukluk çağı travmaları, taciz, ihmal veya ani gelişen stresli yaşam olayları, genetik yatkınlığı olan bireylerde hastalığın tetiklenmesine neden olabilir. Bazı enfeksiyon hastalıklarının (örneğin streptokok enfeksiyonları) da çocuklarda ani başlayan OKB belirtileriyle ilişkili olabileceğine dair (PANDAS sendromu) bulgular mevcuttur.

Teşhis ve Güncel Tedavi Yöntemleri

OKB, tedavi edilmediği takdirde kronikleşebilen ve kişinin iş, okul ve sosyal yaşamını felce uğratabilen bir rahatsızlıktır. Ancak modern tıp ve psikoterapi yöntemleri ile yüksek oranda iyileşme sağlanabilmektedir.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): OKB tedavisinde en etkili yöntem olarak kabul edilir. Özellikle 'Maruz Bırakma ve Tepki Önleme' (ERP) tekniği, hastanın korktuğu durumla (obsesyon) yüzleşmesini sağlarken, rahatlatıcı ritüeli (kompulsiyon) yapmasını engellemeyi hedefler. Bu sayede beyin, ritüeli yapmadan da kaygının zamanla azaldığını öğrenir.

İlaç Tedavisi: Beyindeki serotonin dengesini düzenlemeye yardımcı olan antidepresan grubu ilaçlar (SSRI'lar), obsesif düşüncelerin ve kompulsif davranışların şiddetini azaltmada etkilidir. İlaç tedavisi genellikle psikoterapi ile birlikte uygulandığında en verimli sonuçları vermektedir.