Marcus Aurelius Kimdir? Filozof İmparatorun Hayatı ve Öğretileri

H1: Kılıcın ve Kalemin Efendisi: Dünyanın En Güçlü Adamı 'Filozof İmparator' Marcus Aurelius ve Zamansız Bilgeliği

Tarih sayfaları, mutlak gücü eline geçirdiğinde yozlaşan, zalimleşen veya gerçeklik algısını yitiren tiranlarla doludur. 'Güç yozlaştırır, mutlak güç mutlaka yozlaştırır' sözü neredeyse tüm liderler için geçerli olmuştur; biri hariç. Roma İmparatorluğu'nun altın çağının son temsilcisi, sınır boylarındaki kanlı savaşların ortasında insan kalabilmeyi başaran ve tarihe 'Filozof İmparator' olarak geçen Marcus Aurelius.

MS 161 ile 180 yılları arasında, dünyanın bilinen en büyük imparatorluğunu yöneten Aurelius, sadece bir devlet adamı değil, aynı zamanda ruhunu terbiye etmeye adamış bir Stoacı bilgedir. Bugün kütüphanelerin felsefe raflarında en çok satanlar arasında yer alan, savaş çadırlarında titreyen ellerle yazdığı günlükleri, 2000 yıl sonra bile modern insanın varoluş sancılarına merhem olmaya devam etmektedir.

Tacı İstemeyen Çocuk: 'En Doğru' (Verissimus)

26 Nisan 121'de Roma'da doğan Marcus Annius Verus, kaderin cilvesiyle kendini taht oyunlarının ortasında buldu. Oysa onun hayali lejyonlara komuta etmek veya senatoda nutuk atmak değil; pelerinini giyip felsefe okumaktı. Henüz çocukken sergilediği dürüstlük ve ciddiyet, dönemin İmparatoru Hadrianus'un dikkatini çekmişti. Hadrianus, bu sıradışı çocuğa şaka yollu 'Verissimus' (En Doğru/En Dürüst) lakabını taktı ve onu geleceğin lideri olarak işaretledi.

Gençliği, dönemin en büyük Stoacı hocalarından ders alarak geçti. Özellikle hocası Rusticus'un hediye ettiği Epictetus'un kitapları, onun karakterini çelik gibi sertleştirdi. Tahta çıktığında 40 yaşındaydı ve Platon'un ünlü 'Devletler ancak filozoflar kral, krallar filozof olduğunda mutlu olacaktır' tezi, tarihte ilk kez onun şahsında gerçeğe dönüştü.

Cephede Bir Filozof: 'Kendime Düşünceler'in Doğuşu

Marcus Aurelius'un hükümdarlığı, dışarıdan bakıldığında ihtişamlı görünse de, aslında bir felaketler silsilesiydi. İmparatorluk, Tuna Nehri üzerinden saldıran Cermen kavimlerinin (Barbarlar) baskısı altındaydı. Doğuda Part İmparatorluğu ile savaşlar sürüyordu. İçeride ise Roma nüfusunun üçte birini yok eden korkunç Antonine Vebası (muhtemelen çiçek hastalığı) kol geziyordu.

İmparator, ömrünün son 10 yılını Roma'nın mermer saraylarında değil, bugünkü Viyana ve Macaristan sınırındaki çamurlu, soğuk ve karanlık savaş çadırlarında geçirdi. Geceleri herkes uyuduğunda, o günün stresiyle, ölüm korkusuyla ve yalnızlıkla başa çıkmak için kendisine Yunanca notlar yazıyordu. 'Kendime Düşünceler' (Meditations) adıyla bildiğimiz bu eser, aslında basılmak için değil, yazarının akıl sağlığını koruması için yazılmıştı.

Kitapta 'Sabah uyandığında kendine şunu söyle: Bugün nankör, bencil ve kaba insanlarla karşılaşacağım, şaşırma' veya 'İnsanın hayatı, düşüncelerinin rengine boyanır' gibi cümleleri yazarken, aslında karşısındaki barbar ordusuna veya saraydaki dalkavuklara değil, kendi nefsine hitap ediyordu.

Tarihin En Büyük Hatası mı? Commodus Trajedisi

Marcus Aurelius'un hayatındaki en büyük tartışma konusu ve belki de tek başarısızlığı, halef seçimiydi. Roma'nın 'Beş İyi İmparatoru' döneminde (Nerva, Trajan, Hadrian, Antoninus Pius), liderler kan bağına bakmaksızın, yetenekli ve erdemli kişileri 'evlat edinerek' tahtı devrederlerdi. Bu sistem Roma'ya 80 yıllık bir istikrar (Pax Romana) getirmişti.

Ancak Marcus Aurelius, bu geleneği bozarak tahtı biyolojik oğlu Commodus'a bıraktı. Tarihçiler, Commodus'un narsist, zalim ve dengesiz bir karakter olduğunu, gladyatör dövüşlerine düşkünlüğünü ve devlet işlerinden nefret ettiğini yazar. Aurelius'un bu kararı, Roma'nın çöküş sürecini başlatan kıvılcım olarak kabul edilir.

Peki, bu kadar bilge bir adam neden böyle bir hata yaptı? Bazı tarihçiler, Commodus'un hayatta kalan tek erkek evlat olması nedeniyle Aurelius'un başka seçeneği olmadığını (evlat edinseydi iç savaş çıkacağını) savunurken; bazıları bunu 'babalık zaafı' olarak yorumlar. Bu trajedi, 2000 yapımı 'Gladyatör' filmine de ilham kaynağı olmuştur; ancak filmdekinin aksine Aurelius oğlu tarafından öldürülmemiş, veba veya kanser nedeniyle askeri karargahta eceliyle ölmüştür.

Modern Psikolojinin Babası: Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Marcus Aurelius'un 2000 yıl önce yazdığı satırlar, bugün modern psikolojinin en etkili yöntemlerinden biri olan Bilişsel Davranışçı Terapi'nin (BDT) temelini oluşturur. BDT'nin kurucusu Aaron Beck ve Albert Ellis, Stoacı felsefeden ilham aldıklarını açıkça belirtmişlerdir.

Aurelius'un 'Seni inciten şey olaylar değil, olaylar hakkındaki görüşlerindir. Bu görüşü değiştirmek ise her an senin elindedir' sözü, BDT'nin 'düşünceyi yeniden yapılandırma' tekniğinin özüdür. O, bize acı veren şeyin dış dünyadaki kaos (trafik, ayrılık, işsizlik) değil, zihnimizin bu olaylara yüklediği 'felaket' anlamı olduğunu öğretir.

Neden Hâlâ Okunuyor?

Ölümünden yüzyıllar sonra bile Bill Clinton'dan Nelson Mandela'ya, Wen Jiabao'dan günümüz CEO'larına kadar pek çok liderin başucunda Marcus Aurelius vardır. Çünkü o, gücün zirvesindeyken bile 'iyi insan' kalabilmenin, kaosun ortasında 'içsel kaleyi' (Inner Citadel) koruyabilmenin mümkün olduğunu kanıtlamıştır.

Onun hayatı, şu basit ama sarsıcı gerçeği yüzümüze çarpar: 'İyi bir insanın nasıl olması gerektiğini tartışmayı bırak, artık iyi bir insan ol.'