Hava Kirliliği ve Solunum Sağlığı: Büyükşehirlerde Tehlike Artıyor

Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre dünya nüfusunun yüzde 99'u hâlâ kirli hava soluyor. Her yıl yaklaşık 7 milyon erken ölümün hava kirliliğiyle ilişkili olduğu tahmin ediliyor. Özellikle ince partikül madde (PM2.5) seviyeleri, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde ciddi bir halk sağlığı problemi hâline geldi.

Yapılan çalışmalar, PM2.5 ve PM10 partiküllerinin akciğer dokusuna kadar ulaştığını, uzun süreli maruziyetin ise kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), astım, akciğer kanseri ve kalp-damar hastalıkları riskini artırdığını ortaya koyuyor.

Türkiye'de Büyükşehirler Alarm Veriyor

Türkiye'de yapılan ölçümler, İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Kocaeli gibi sanayileşmiş şehirlerde hava kalitesinin mevsimsel olarak sınır değerlerin üzerine çıktığını gösteriyor. Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği'nin yayımladığı rapora göre, özellikle kış aylarında kömür kullanımı, trafik yoğunluğu ve sanayi bacaları hava kalitesini ciddi biçimde düşürüyor.

TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi'nin 2023 verilerine göre İstanbul'un bazı bölgelerinde yıllık ortalama PM2.5 değeri 35 µg/m³'e kadar çıkıyor. Bu oran, Dünya Sağlık Örgütü'nün önerdiği yıllık 5 µg/m³ sınırının yedi katı.

Uzmanlara göre, bu durum yalnızca yaşlıları veya kronik hastaları değil, çocukları da etkiliyor. Çocukların solunum sistemleri hâlâ gelişme aşamasında olduğu için kirli hava solumak, ileriki yaşlarda astım ve alerjik hastalık riskini artırabiliyor (WHO, 2022).

Sağlık Üzerindeki Uzun Vadeli Etkiler

Harvard Üniversitesi'nin Environmental Health Perspectives dergisinde yayımlanan 2021 tarihli bir araştırma, uzun vadeli hava kirliliğine maruz kalmanın sadece fiziksel değil, bilişsel fonksiyonlar üzerinde de olumsuz etkiler yarattığını gösteriyor. Özellikle yaşlı bireylerde hava kirliliği, demans ve Alzheimer hastalığı riskini artırıyor.

Ayrıca, COVID-19 pandemisi döneminde yapılan araştırmalar, hava kirliliğinin virüs bulaşma riskini ve hastalığın şiddetini artırabileceğini de ortaya koydu.

Ne Yapılmalı? Uzmanlardan Çözüm Önerileri

Uzmanlar, bireysel önlemler kadar kamu politikalarının da belirleyici olduğunu vurguluyor.
Türkiye'de Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği kapsamında belirlenen sınır değerlerin WHO standartlarına yaklaştırılması gerektiği belirtiliyor.

Ayrıca şu önlemler öne çıkıyor:

• Şehirlerde elektrikli toplu taşıma sistemlerinin yaygınlaştırılması,
• Yeşil alanların artırılması ve karbon yutak bölgelerinin korunması,
• Fosil yakıt tüketiminin azaltılması, yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş,
• Ev içi hava kirliliğini önlemek için temiz soba teknolojileri ve filtre sistemleri.

Vatandaşlar ise mobil uygulamalar aracılığıyla günlük hava kalitesini izleyebilir, yoğun kirlilik dönemlerinde açık havada uzun süre kalmamaya özen gösterebilir.

Sonuç

Hava kirliliği artık görünmeyen ama her gün solunan bir kriz.
Bilim insanları, küresel ısınma ve şehirleşmenin artışıyla birlikte hava kalitesinin önümüzdeki yıllarda daha da düşeceği uyarısında bulunuyor.
Uzmanlar, bireysel farkındalıkla birlikte yerel yönetimlerin somut adımlar atmasının hayati olduğunu vurguluyor:
'Temiz hava bir lüks değil, temel bir insanlık hakkıdır.'