Bir Kitap mı Yoksa Bir Tuzak mı? Okuru Çıldırtan Labirent: 'Seksek'

Elinize bir roman aldığınızda, 1. sayfadan başlayıp son sayfaya kadar huzurla ilerlemeyi beklersiniz. Ancak Arjantinli yazar Julio Cortazar, 1963 yılında yayımladığı başyapıtı Seksek (Orijinal adıyla: Rayuela) ile bu konforlu alışkanlığı yerle bir etmiştir. Tıpkı Milorad Pavić'in tarot kartlarıyla yaptığı gibi, Cortazar da edebiyatı bir oyuna, hatta tehlikeli bir zeka oyununa dönüştürür.

Bu kitap, okuyucusuna meydan okur. Kapağını açtığınızda sizi bir hikaye değil, bir 'Kullanma Kılavuzu' karşılar. Yazar, size iki seçenek sunar: Ya kitabı herkes gibi normal okursunuz ya da onun çizdiği karmaşık haritayı izleyerek sayfalar arasında 'seksek oynar' ve bambaşka bir hikayenin içinde kaybolursunuz.

İki Kitap, Tek Kapak: Nasıl Okunmalı?

Cortazar, romanını klasik bir anlatı olarak tasarlamamıştır. Kitabın girişindeki 'Yönlendirme Tablosu'nda okura şöyle der: 'Bu kitap, aslında iki kitaptır.'

Normal Okuma: İlk yöntem, 1. bölümden başlayıp 56. bölüme kadar sırayla okumaktır. Bu yöntemi seçen okur, kitabın bittiğini sanır. Ancak Cortazar'a göre bu, pasif okuyucu (dişil okur dediği, ancak günümüzde edilgen okur olarak tanımlanan kitle) içindir.

Sıçrayarak Okuma: Asıl macera burada başlar. Yazar, okuyucuyu 73. bölümden başlatır ve bölümler arasında zikzaklar çizdirir. Örneğin; 73. bölümü okuduktan sonra 1. bölüme, oradan 116. bölüme, sonra tekrar 3. bölüme atlarsınız.

Bu sıçramalı okuma sırasında, 'normal' okumada hiç karşılaşmadığınız karakterler, gazete küpürleri, felsefi tartışmalar ve olayların perde arkası ortaya çıkar. Kitap, doğrusal bir çizgi olmaktan çıkıp, çok boyutlu bir labirente dönüşür.

İnternetin Atası Kağıttan 'Hypertext' Kurgu

Milorad Pavić nasıl ki Hazar Sözlüğü ile internet öncesi bir sözlük/arama motoru mantığı kurduysa, Cortazar da Seksek ile bugünkü internetin temeli olan Hypertext (Bağlantılı Metin) mantığını kurmuştur.

Bugün bir Wikipedia sayfasında mavi linklere tıklayarak konudan konuya nasıl atlıyorsak, Cortazar bunu 1960'larda sayfa numaralarıyla yapmıştır. Yazar, hikayenin akışını parçalayarak, okuyucunun zihninde birleşmesi gereken bir yapboz yaratır. Bu teknik, edebiyatta anti-roman akımının en güçlü temsilcisi olarak kabul edilir. Yazarın amacı, okuyucuyu 'tüketici' konumundan çıkarıp, hikayeyi zihninde tamamlayan bir 'üretici' konumuna getirmektir.

Sonsuzluk Döngüsü ve 'Cielo' (Cennet) Arayışı

Romanın adı olan Seksek, sadece bir oyun değil, mistik bir metafordur. Çocukların tebeşirle yere çizdiği seksek oyununda amaç, taşı 'Yer'den (Tierra) başlatıp, kutucukları geçerek 'Gök'e (Cielo) ulaştırmaktır.

Romanın başkahramanı Horacio Oliveira da Paris ve Buenos Aires sokaklarında, tıpkı seksek taşını iter gibi hayatın anlamını, aşkı ve mutlak gerçeği (Cielo) aramaktadır. Ancak Cortazar, bu oyunun bir sonu olmadığını okuyucuya acımasız bir şakayla gösterir. Sıçrayarak okuma yöntemini seçenler, kitabın sonunda kendilerini 131. bölüm ile 58. bölüm arasında gidip gelen sonsuz bir döngüde bulurlar. Kitap teknik olarak asla bitmez; okuyucu pes edene kadar devam eder.

Neden Okunmalı?

Seksek, sadece bir aşk hikayesi veya felsefi bir metin değildir; okuyucunun sabrını, zekasını ve hayal gücünü test eden bir simülasyondur. Cortazar, düzenli ve güvenli bir hayat isteyenlere değil; kaosun içinde kendi yolunu bulmak isteyenlere hitap eder.

Eğer Pavić'in kartlarıyla geleceğe bakmaya cesaret ettiyseniz, Cortazar'ın tebeşirle çizdiği bu çizgilerde zıplamaya da hazırsınız demektir. Ancak dikkat edin; bu kitaba bir kez girdiğinizde, çıkış kapısını bulmak tamamen sizin yeteneğinize kalmıştır.